OPORAVAK KOLENA
Fizio Vračar i Milan Ilić u okviru Recovery Concepta razvili su specifičan i jedinstven program rehabilitacije posle operacije prednjih ukrštenih ligamenata. Zahvaljujući jedinstvenoj terapiji, Milan Ilić i njegov Tim su brzo i uspešno rehabilitovali preko stotinu pacijenata kojima su prednji ukršteni ligamenti zadavali tegobe.
Prednji ukršteni ligamenti su mali ligamenti unutar kapsule kolena koji spajaju butnu kost (femur) i cevanicu (tibia). Povreda prednjih ukrštenih ligamenata česta je povreda kako kod profesionalnih sportista, tako i kod rekreativnih sportista i drugih pacijenata. Najčešće povrede koje trpe prednji ukršteni ligamenti su istegnuća i parcijalna ili totalna ruptura.
Sa radom na oporavku započinje se odmah nakon operacije prednjih ukrštenih ligamenata.
OPORAVAK POČINJE ODMAH
Oporavak započinje odmah nakon operacije u smislu fizikalne terapije i mišićne stimulacije. Odmah se započinje sa vraćanjem amplitude pokreta, najpre ekstenzije, a potom i fleksije.
Posle četvrte nedelje od operacije prednjih ukrštenih ligamenata pacijent dobija puni oslonac na povređenu nogu. Postepeno se uvode i drugi oblici kineziterapije, kao izometrijske i dinamičke vežbe. Oporavak od operacije ACL-a konstantno je praćen raznoraznim masažama samog kolena, okolnih mišića i tetiva (IT Band) i mobilizacijom čašice.
TERAPIJSKI METODE I TEHNIKE U REHABILITACIJI ACL-a
U okviru ordinacije za rehabilitaciju Fizio Vračar u radu sa pacijentima koji su operisali prednje ukrštene ligamente kolena primenjuje se princip rada “jedan terapeut – jedan pacijent” i tokom čitavog rehabilitacionog procesa pacijentu se rade različiti testovi na osnovu kojih se prati i procenjuje njihov napredak i opravak. U skladu sa razultatima tih testova terapija se individualno dozira i prilagođava svakom pacijentu tokom čitavog proces rehabilitacije ACL-a.
REHABILITACIJA I OPORAVAK ACL-a, PREDNJIH UKRŠTENIH LIGAMENATA KOLENA NAKON OPERACIJE
Rekonstrukcija prednjeg ukrštenog ligamenta je jedna od najćešće izvođenih hirurških procedura u sportskoj ortopediji. Ova operacija radi se podjednako i kod profesionalnih sportista i kod amatera. Gubitkom funkcije ACL-a, prednjih ukrštenih ligamenata, i druge zglobne strukture kao što su meniskusi, zglobne površine i bočni ligamenti podležu većem riziku od povrede. Zbog toga je hirurška intervencija neminovna. Pitanje je samo koju operativnu tehniku izabrati, koji tip grafta i koji način fiksacije istog.
Cilj operacije je postići stabilnost kolenog zgloba koja je narušena rupturom prednjeg ukrštenog ligamenta. Da bi se taj cilj postigao treba izabrati odgovarajući graft, odnosmo tkivo koje zamenjuje ligament. Idealan graft je onaj koji bi svojom biomehanikom, snagom i čvrstoćom anatomski ličio na prirodni. Jedna od biomehaničkih svojstava koje graft treba da ima je stepen elastičnosti. Najčešće se upotrebljavaju delovi patelarne tetive, semitendinosusa i gralicisa ili zadnje lože. Mnogobrojna istraživanja pokazala su da graft uzet sa tetive semitendinozusa pruža 70% od snage koju ima prirodni ACL, dok sam graft gracilisa pruža 49%. Spajanjem ova dva grafta nastaje tzv. STG graft koji je duplo jači.
Postopeativna rehabilitacija prednjih ukršenih ligamenata
Postoperativan rehabilitacija nakon operacije prednjih ukršenih ligamenta kolena se drastično promenila u poslednjih dvadesetak godina. Dugotrajna imobilizacija i produženo korišćenje štaka su odavno iza nas. Danas suštinu predstavlja rana rehabilitacija koja počinje već sledećeg dana od same operacije. Rehabilitacija traje u proseku od 6-9 meseci i prolazi kroz nekoliko faza.
Prva faza rehabilitacije ACL-a
Ukoliko nije bilo nekih komplikacija nakon operacije prednjih ukštenih ligamenta kolena, pacijent može da ide kući već dan nakon operacije. U prvoj fazi rehabilitacije ACL-a se insistira na punoj pasivnoj ekstenziji kolena i zbog toga se pacijentu postavlja ortoza koja je zaključana na punoj ekstenziji. Pacijent se u ovoj fazi kreće uz pomoć dve štake. Takođe, pacijentu se savetuje da što češće podiže povređenu nogu iznad nivoa kuka kako bi se sprečilo oticanje, kao i da uzima analgetike po potrebi.
Fizikalna terapija počinje već nakon 2. ili 3. dana. Ciljevi fizikalne terapije u prvoj fazi rehabilitacije prednjih ukršenih ligamenata koje mi u okviru centra za rehabilitaciju ACL-a,Fizio Vračar,želimo da postignemo sa pacijentima su sledeći:
1. cilj je da se graft zaštiti kako bi se upotpunila njegova fiksacija koja traje prosečno 8-12 nedelja.
2. cilj je da se kontroliše zapaljenje, bol i oticanje kolena do kojeg dolazi nakon operacije ACL-a.
3. cilj je da se vrši nega samog ožiljka.
4. cilj je da se dobije puna ekstenzija
5. cilj je da se spreči atrofija kvadricepsa.
7. cilj je da se pacijentu objasni šta ga očekuje u toku rehabilitacionog procesa koji se sprovdi nakon operacije prednjih ukrštenih ligamenta kolena.
U toku prvih 8 -12 nedelja graft prolazi kroz različite fiziološke procese. Svaki graft je pre operacije ACL-a bio vanzglobna struktura (tetiva), a zatim se postavlja unutar samog zgloba. To znači da graft prolazi kroz određene biološke transformacije – proces ligamentizacije. Revaskularizacija grafta je jako važan deo tog procesa i počinje u 6. nedelji i traje do 16. nedelje rehabilitacije nakon operacije prednjih ukrštenih ligamenata kolena. Da bi se revaskularizacija podstakla potrebno je da se mišić (kvadriceps) što pre aktivira, elektrostimulacijom i statičkim kontrakcijama. Zatim se pristupa povećanju obima pokreta. Cilj je da se što je pre moguće (u prvih 10 dana) dostigne 90 stepeni fleksije kolena i puna ekstenzija. U okviru centra za rehabilitaciju kolena Fizio Vračar koristimo savremeni Kinetic aparat za povećanje obima pokreta.
Za aktivaciju mišića kvadricepsa u procesu rehabilitacije nakon operacije ACL-a primenjujemo eksponencijlne i tzv “ruske struje” na najsavremenijim uređajima koji su potpuno bezbedni za pacijenta i nemaju gotovo nikakve kontraindikacije. Jako je važno da se od samog početka rehabilitacionog procesa posebno obrati pažnja na Vastus medialis (unutrašnji deo kvadricepsa), jer on prvi atrofira i najpodložniji je oticanju. Nikako ne treba zapostaviti ni mišiće lista (gastroknemius i soleus) koji igraju veliku ulogu u stabilizaciji kolena. U početku, mišiće zadnje lože ne bi trebalo izlagati prevelikom stresu, najviše jer je sam graft uzet sa njih (semitendinozus). Prerano uključvanje u rad mišića zadnje lože može dovesti do pojave tendinopatije istih (najviše semimembranosusa). Stimulacija i vežbanje ovih mišića bi trebalo započeti u 6. nedelji od operacije, dok se sa laganim istezanjem može početi već u 4. nedelji što je i praksa u okviru centra za rehabilitaciju kolena Fizio Vračar.
Druga faza rehabilitacije ACL-a
Druga faza rehabilitacije nakon operacije prednjih ukršenih ligamenata kolena počinje u 6. nedelji i traje prosečno do kraja 8. nedelje od operacije. U ovoj fazi rehabilitacije bi pacijent već trebalo da ima maksimalnu ekstenziju i fleksiju do 90 stepeni. Štake se uglavnom koriste najkasnije do 6. nedelje, a ortoza se skida. U ovoj fazi rehabilitacionog proces u okviru centra za rehabilitaciju kolena Fizio Vračar se počinje sa jačanjem zadnje lože kroz statičke kontrakcije, a započinje se zatim i sa polučučnjevima. Iskustva smo da u početku pacijenti mogu imati narušen obrazac čučnja, jer nesveno “štede koleno”, i više savijaju zglob kuka nego sam koleni zglob. Zbog toga se mogu na početku pomagati tako što se rukama pridržavaju. Takođe u okviru centra za rehabilitaciju kolena Fizio Vračar ovoj fazi rehabilitacionog porcesa počinjemo sa vežbama balansa i propriocepcije, izdržaji u polučučnju na nestabilnoj podlozi.
Sa ciljem povećanja obima pokreta, može se početi sa vožnjom sobnog bicikla sa minimalnim opterećenjem. Vrlo je važno naglasiti da većina pacijenata, pri kraju ove faze, već može ponovo da upravlja sopstevnim kolima.
Treća faza rehabilitacije ACL-a
Treća faza rehabilitacije nakon operacije prednjih ukrštenih ligamenata kolena započinje, u proseku u 8. nedelji i traje do 6.meseca. Ciljevi koje želimo da postignemo u okviru centra za rehabilitaciju kolena Fizio Vračar u ovoj fazi su vraćanje punog obima pokreta u zglobu kolena, podizanje snage, izdržljivosti i propriocepcije. Postepeno se u rehabilitacioni proces uvode vežbe jačeg intenziteta, kao što su podizanja na stepenik, iskoraci i polučučanj na jednoj nozi. Vežbanje propriocepcije u ovoj fazi podrazumeva korišćenje raznih nestabilnih podloga na kojim se mogu praraleno raditi izdržaji u polučučnju kao i čučnjevi. Ukoliko snaga mišića bude zadovoljavajuća, može se početi sa laganim džogingom za prvo vreme na trambolini kako bi se izbegao stres na koleno. Pacijent u ovoj fazi već počinje da trči ali po posebnom programu, uz obaveznu krioterapiju posle trčanja.
U trećem mesecu od operacije može se početi sa laganim poskocima na obe noge, a kasnije i na jednoj nozi, pa bočno i na kraju dijagonalno. Počinje se sa desetaka skokova u seriji i treba naglasiti pacijentu da se “mekano”prizemlji. Takođe sve vreme pratimo eventualnu pojavu bola, otoka ili drugih simptoma. Ova faza rehabilitacije najduže traje, i ukoliko su rezultati odgovarajući pacijent – sportista može da uđe u 4. fazu.
Četvrta faza rehabilitacije ACL-a
U četvrtu fazu rehabilitcije kolena nakon operacije prednjih ukuštenih ligamenata se ulazi kada je pacijenta u fazi da nema bola, ima pun obim pokreta kolena i najmanje 70% mišićne snage kvadricepsa i zadnje lože u odnosu na zdravu nogu.
U ovoj fazi procesa rehabilitacije nakon operacije prednjih ukrštenih ligamenata, u okviru Fizio Vračar centra za koleno u radu sa profesonlnim sportistima sprovodimo određene funkcionalne testove (FMS testovi) od čijih rezultata zavisi da li će se i u kom momentu vratiti u trenažni proces. Ovaj princip primenjujemo i na rad sa ostalim pacijentima, koji nisu profesionalni sportisti. Pored standardnih testova, kao što su merenje obima pokreta, merenje mišicne snage i stabilnosti zgloba, ispitujemo i balans i propriocepciju. U tu svrhu radimo različite izdržaje na jednoj nozi, skokove sa obe noge, bočne skokove, zatim skokove na jednoj nozi i sl. Ukoliko su rezultati testa zadovoljavajući sportista, odnosno pacijent je spreman za povratak na teren, odnosno svojim svakodnevnim životnim aktivnostima.
U radu sa profesionlanim sportistima kod kojih je došlo do kidnja prednjih ukrštenih ligamenata kolena važno je napomenuti da sportista ne bi trebalo da počinje sa maksimalni treninzima pre šestog meseca od kako se krene za rehabilitacijom ACL-a.
